Accolade Zorg over familie, vrijwilligers en veranderende teams

Accolade Zorg is sinds twee jaar actief met de inzet van de informele zorg. Als uitgangspunt gelden de vijf bekende vragen: Wat kan de bewoner nog zelf? Waar kunnen we technologie inzetten? Wat kan de naaste? Wat kan het netwerk? En wat kunnen wij als zorgprofessionals? Het vraagt om een verandering in denken, zegt kwaliteitsverpleegkundige Doriene van den Bunt-Dekker. “Voorheen zei je bij een nieuwe bewoner: u kunt het niet meer zelf en daarom gaan wij voor u zorgen. Nu neem ik mijn team mee in een ander gedachtegoed: we stimuleren zelfredzaamheid en gaan verder waar de cliënt thuis is gebleven.”

Accolade Zorg telt in totaal vijf locaties verspreid over het land. De Wijngaard in Bosch en Duin, waar ook een hospice is, is een voorloper als het gaat om de samenwerking met de informele zorg. Hetzelfde geldt voor Villa l’Abri, waar Doriene werkzaam is. Op deze locatie, midden in Zeist, helpen in totaal 22 vrijwilligers. Ook familie komt er geregeld ondersteunen. In het opnamegesprek worden aan familieleden de ‘vijf bekende vragen’ gesteld. Sommige familieleden zijn heel betrokken, vertelt Doriene. “Ze halen boodschappen of doen klusjes voor hun ouder. Sommigen proberen een andere bewoner mee te nemen, wanneer ze met hun familielid gaan wandelen. En twee dochters komen regelmatig langs om hun moeder te douchen.”

Extra paar handen en ogen
“Dat helpen met douchen is geweldig, maar wel vrij uitzonderlijk”, benadrukt projectleider Informele zorg bij Accolade Zorg Erica van Dijk. “Informele zorg blijft maatwerk. Je stemt met de familie af wat zij willen en kunnen en wat de cliënt fijn vindt. Meestal proberen we familieleden in te zetten als rustpunt in de huiskamer: een extra paar handen en ogen wanneer de zorgmedewerker steeds in- en uitvliegt. Denk aan een puzzel leggen of een spelletje doen. Ook dat is voor ons al van grote waarde.” Nu de informele zorg een steeds grotere rol krijgt binnen Accolade Zorg, verandert er ook veel voor de medewerkers. Voorheen bestond een team uit zorgprofessionals, welzijnswerkers en huishoudelijk medewerkers. “Maar nu werken zij ook ineens intensief samen met de dochter van mevrouw X en een kleinzoon van meneer Y”, ziet Erica. “Als zorgprofessional moet je gaan schakelen met zoveel verschillende mensen. Iedereen heeft eigen wensen en een eigen benadering. Hierdoor verandert de rol van zorgmedewerker: het wordt een soort regiefunctie.”

Met elkaar bouwen
Doriene beaamt dat familie over de vloer fijn is, maar ook uitdagingen meebrengt. Familieleden hebben immers een eigen mening en kunnen kritisch zijn. Sommige zorgmedewerkers vinden dat pittig. Hoe ga je met deze nieuwe situatie om? Om zorgmedewerkers op dit vlak te ondersteunen, biedt Accolade Zorg sinds vorig jaar scholing aan. Communicatie staat daarin centraal. Met hulp van een acteur oefenen medewerkers praktijksituaties, bijvoorbeeld hoe je het gesprek aangaat met familie en hoe je omgaat met weerstand. Leren van en met elkaar vormt zo een doorlopend onderdeel van het werken in veranderende teams. Doriene: “Het doel is met elkaar te leren bouwen.”

Coaching on the job
Ook aan ondersteuning voor de informele zorg wordt bij Accolade Zorg gedacht. Familie en vrijwilligers kunnen trainingen van Alzheimer Nederland volgen over omgaan met dementie. En er is een cursus over slikken en verslikken. De komende tijd gaat de organisatie de verdere scholingsbehoeften en -wensen ophalen. Coaching on the job behoort ook tot de mogelijkheden. Zo hielp op een van de locaties een dochter haar moeder met douchen, tot er een tillift nodig was. In overleg werd dit stap voor stap uitgelegd, waarna de dochter de handeling onder begeleiding zelf kon uitvoeren. “Fysieke, laagdrempelige trainingen werken hier vaak het best”, zegt Erica. “Het zou daarnaast helpend zijn als mensen op hun eigen moment iets kunnen teruglezen of bekijken. We denken erover na hoe we hierin kunnen ondersteunen, bijvoorbeeld met online naslagmateriaal via een platform als REINHELPT.”

Wat mag wel en niet?
Maar kan dat zomaar, een dochter die met een tillift aan de slag gaat? De afspraken over wie wat mag doen, zijn vastgelegd in wettelijke kaders. En binnen Accolade gemaakte afspraken zijn opgenomen in het zorgdossier. Familie mag in principe alle taken uitvoeren, als ze dat zouden willen. Doriene: “Tijdens familieavonden krijgen we dit soort vragen geregeld. Wie is er aansprakelijk als mijn moeder valt? Wat mag ik wel en niet? Helpen met de zorg is niet niks voor familie. Tegelijkertijd kennen kinderen hun ouders door en door, dat geeft zorgprofessionals vertrouwen. Maar daarvoor moet je elkaar wel leren kennen en dat samen aftasten.”

Communicatie en waardering
Om de samenwerking tussen zorgprofessionals en de informele zorg zo goed mogelijk te laten verlopen, is maatwerk dus van belang. Maar ook mensen tijdig aanhaken, goede communicatie en waardering uitspreken richting familie en vrijwilligers is essentieel. Erica: “Laat vrijwilligers en familie merken dat je ziet dat ze er zijn. Begroet ze en help ze op weg. Al die kleine dingen helpen. Het scheelt dat je eigenlijk in ieder team wel een paar kartrekkers hebt, die dit van nature leuk vinden om te doen.”

Veerkracht
De nieuwe samenwerking vraagt veerkracht van alle betrokken partijen. Zorgprofessionals moeten anders gaan werken en hebben minder controle over hun werk. Maar ook van de familie wordt veerkracht gevraagd, omdat op hen nog steeds een beroep wordt gedaan terwijl ze er vaak al een intensieve periode op hebben zitten. Erica: “Je vraagt van de organisatie in brede zin om mee te bewegen in nieuwe ontwikkelingen. Voor anders werken en anders denken is veerkracht nodig. Een aantal medewerkers is heel gehecht aan de oude manier van werken. Dat is ook niet vreemd als ze het al dertig jaar op die manier doen. Een open gesprek erover voeren is denk ik een goede manier om veerkracht te stimuleren.” Doriene: “Reflecteren met je team is ook belangrijk. Je kijkt terug om te ontdekken wat een bepaalde manier van werken oplevert, om vervolgens weer vooruit te kunnen.”

Durven pionieren
Erica en Doriene zien dat de transitie in hun organisatie met kleine stappen gaat. Maar dat is niet erg, vinden ze. “Iedereen doet het op zijn eigen tempo en dat is helemaal ok. Je bekijkt wat je locatie en je team op het moment aankunnen”, aldus Erica. “Het gaat niet altijd volgens het boekje, maar we proberen het gewoon. De samenwerking met de informele zorg is een leerproces.” Dorien: “Je moet durven pionieren.”

Ook de benodigde middelen worden stapsgewijs uitgebreid. Om de inzet van familie en vrijwilligers bij te houden, wordt in Villa l’Abri op dit moment gebruikgemaakt van de app Familienet. Daarin kun je niet alleen handig en veilig foto’s en video’s delen, maar dankzij een nieuwe functie ook een hulpvraag stellen op het gebied van welzijn. Doriene: “Zo kunnen onze mensen een oproep doen voor extra handjes bij een activiteit of op drukke momenten aankomende zomer.”

Kleine stappen
Vooruitgang boeken in kleine stappen is ook een van de adviezen die Doriene wil meegeven aan andere organisaties die zich in de transitie bevinden. “Verwacht geen enorme mijlpalen. Ga er positief in en vier de kleine successen. Het gaat met vallen en opstaan.” Ook Erica’s advies is het ‘gewoon te gaan proberen’. Daarnaast adviseert zij in te zetten op de mensen die in je team vooroplopen en deze transitie met enthousiasme aangaan. “Hen kun je toerusten met manieren om het team hierin mee te nemen. Dan kun je samen hele mooie stappen maken.”

‘Zet in op de mensen die in je team vooroplopen’

Verandering in de maatschappij
De komende jaren hoopt Accolade Zorg voor de informele zorg breder te gaan kijken dan alleen de eerste contactpersoon. Erica: “We kunnen het hele netwerk betrekken: de kleinzoon, buurman, mensen van de kerk.” Dorien vult aan: “Eigenlijk iedereen die normaal op verjaardagsvisite zou komen. Maar iedereen is druk. En individualistischer dan vroeger.” Daarom is ook een verandering in het denken over ouderenzorg in de maatschappij nodig, vindt Erica. “Als zorgorganisaties kunnen we dit niet alleen. Er is steun nodig vanuit de politiek, vanuit zorgverzekeraars en zorgkantoren.”

Plannen om de ondersteuning en scholing van alle zorgprofessionals uit te breiden zijn er ook. Doriene: “Het oefenen van gespreksvoering of omgaan met weerstand via Virtual Reality (VR) lijkt me een mooie aanvulling op ons leertraject. Op het digitale leerplatform van REIN vind je ook VR-modules. Daarmee zouden we op een veilige manier kunnen oefenen met lastige situaties, bijvoorbeeld conflicthantering met familie of complex gedrag. Dat helpt medewerkers om zelfverzekerder te worden in een veranderende praktijk.” Erica zou verder graag een vorm van mantelzorgcontact organiseren binnen Accolade Zorg, zodat familie en naasten ervaringen kunnen delen. “Als je meer betrokken bent bij de zorg van je ouder of partner, zie je ineens dingen die bij ziekte en de aftakeling horen die je anders niet snel had gezien. Ik zie voor ons als organisatie een taak weggelegd om de informele zorg hierin nog meer te dragen.”