Onbegrepen gedrag in de ouderenzorg

REIN Café

Afgelopen donderdag 6 juni kwamen zo’n 50 geïnteresseerden online samen voor een nieuwe editie van het REIN Café. Dit keer stond het thema Onbegrepen gedrag centraal en doken we tijdens een interactieve sessie van anderhalf uur in de wereld van dementie.

• Want waar komt onbegrepen gedrag nou eigenlijk vandaan?
• Wat zijn de meest voorkomende vormen van dementie?
• Wat heeft iemand met dementie nodig als het gaat om omgeving en prikkels?

In deze bijeenkomst deelt Hella Könings – expert op het gebied van dementie – haar kennis, ervaring en tips. Hella is al 40 jaar actief in de zorg en werkt momenteel als casemanager dementie bij King Arthur Groep. Daarnaast geeft zij trainingen en onderwijs, heeft ze haar eigen praktijk als psychosociaal therapeut en is ze vrijwilliger op het platform dementie.nl. Alice van Zurk van REIN faciliteert deze bijeenkomst en fungeert als moderator.

Slaan, huilen en dwalen
We trappen af met een aantal polls. Want wat verstaan onze REIN Café-deelnemers eigenlijk onder onbegrepen gedrag? Het antwoord dat het meest genoemd wordt: agressie. Boosheid, schelden, huilen, dwalen, onrust en irritatie worden eveneens genoemd.

Deelnemers blijken geregeld onbegrepen gedrag te ervaren in hun werk. Ruim een derde zegt het meerdere keren per week tegen te komen. Een op de vijf deelnemers geeft aan dat dit zelfs meerdere keren per dag is. Slaan, schoppen, gooien, huilen, onrustig gedrag of dwalen: zomaar een greep uit hetgeen de deelnemers geregeld op hun werkplek meemaken, blijkt uit de polls.

Gedrag is een optelsom
Hella start haar presentatie met een introductie op het thema dementie. Ze legt uit welke vormen van dementie het vaakst voorkomen en laat zien welke rol zenuwcellen in de hersenen spelen bij dementie. Aan de hand van het model van psycholoog Thomas Kitwood vertelt ze meer over het gedrag van mensen met dementie en welke factoren hierbij een rol spelen.

Overprikkeling en onderprikkeling
Vervolgens neemt Hella ons dieper mee in het brein. Want wist je dat bij mensen met dementie de werking van het rationeel denkende brein afneemt en het emotionele brein juist de overhand krijgt? Dit beïnvloedt het verwerken van prikkels uit je omgeving. Statische prikkels, zoals een vaas of stoel in de kamer, komen niet of nauwelijks meer binnen. Dynamische prikkels, zoals langsrijdende auto’s of muziek, zorgen er juist voor dat personen met dementie geactiveerd blijven.

Mensen met dementie kunnen onrustig worden door zowel te weinig als te veel prikkels. Bij onderprikkeling kan een cliënt met dementie zelf actief op zoek gaan naar dynamische prikkels. Blijft iemand met dementie continu roepen, of gaat hij er ’s nachts op uit om te dwalen? Dan is de kans op onderprikkeling aanwezig. In een latere fase van dementie kunnen mensen meer last krijgen van overprikkeling. Dat ontstaat wanneer dynamische prikkels afkomstig zijn van meerdere plekken. Ze kunnen onrust ervaren als gevolg van een nieuwe omgeving, vreemde stemmen en een televisie die ondertussen aanstaat. 

Levensbehoeften om prikkels goed te verwerken
Aan de hand van de levensbehoeften uit het Kitwood-model geeft Hella tips om op een persoonsversterkende manier te helpen met prikkelverwerking. We lichten er hier een paar uit ter illustratie:

• Iemand mag er zijn, door: niet op kinderlijke toon te praten, maar respect te tonen;
• Geef het gevoel dat iemand erbij hoort, door: te zorgen voor een herkenbare omgeving, en iemand niet te verbannen;
• Laat cliënten zinvol bezig zijn, door: passende bezigheden te bieden en geen bezigheden op te leggen.

Aan de hand van de ontwikkeling van de hersenen van baby tot puber tot volwassene, geeft Hella ons inzicht in hoe het brein van de dementerende cliënt functioneert. Plannen, initiatief, reflecteren, inleven in een ander: dit gedrag komt uit het ‘bovenbrein’ en werkt niet goed meer. Maar het emotionele ‘onderbrein’ blijft in stand: mensen met dementie functioneren vanuit hun gevoel. Hella’s advies? Doe daar je voordeel mee en maak contact op emotioneel niveau.

Tips
Hella sluit haar presentatie af met een aantal algemene tips:

• Iemand met dementie vertraagt. Zelf versnellen is niet de oplossing, daarmee kun je juist onrust creëren. Vertraag daarom mee. En luister eerst voordat je reageert.
• Blijf in verbinding met je cliënt. Alleen zo kun je persoonsgerichte zorg geven. Bespreek dit met mantelzorgers en collega’s.
• Zorg goed voor jezelf door op tijd rust te nemen. Werken in de zorg is immers topsport.

Vragen van deelnemers beantwoord

Vraag: Ik heb een bewoner die juist in de gezamenlijke huiskamer erg onrustig kan worden. Op haar eigen appartement keert de rust snel weer terug. Is dat verbannen? Zijn er andere mogelijkheden?
Hella: Je kunt iemand in de gezamenlijk huiskamer een rustig plekje geven, bijvoorbeeld door deze aan een apart tafeltje te zetten in de ‘buitenste ring’. Zo houd je rekening met de groepsdynamiek én met wat prettig is voor deze persoon.

Vraag: In een woongroep van twaalf bewoners is het bijna onmogelijk om iedereen persoonlijk te zien en te voorzien in zijn of haar behoefte. Heb je tips om de rust te bewaren op de groep?
Hella: Twaalf mensen in dezelfde ruimte is te veel. Verdeel deze mensen liever over twee tafels, bij voorkeur met gelijkgestemden aan dezelfde tafel. Is één persoon onrustig? Creëer dan een uitwijkmogelijkheid buiten de woonkamer.

Vraag: Is er een algemene tip om de rust te bewaren tijdens het eten?
Hella: Er zijn meerdere mogelijkheden. Betrek mensen bij het klaarmaken van het eten. Is het eten met bestek een probleem? Laat mensen dan met hun handen stukjes van hun bord pakken. Gaan mensen dwalen tijdens het eten? Laat dit gebeuren zolang het niet al te grote problemen oplevert.
Andere deelnemers tippen ook: ga voor het eten wandelen met onrustige mensen en dek de tafel niet te ruim van tevoren om onrust te voorkomen.

Vraag: Hoe kun je op individuele behoeften inspelen op een groep?
Hella: Ken je bewoners. Inventariseer met de mantelzorger bij de intake al wat gewoontes zijn en wat iemand prettig vindt. Daar kun je op inspelen en rekening mee houden. Of laat de familie een levensboek maken, vult een deelnemer aan.

Hella heeft na de sessie nog meer vragen gekregen die zij persoonlijk beantwoord heeft. Onbegrepen gedrag is een onderwerp wat erg leeft dus. We bedanken Hella dan ook hartelijk voor haar expertise en haar bijdrage aan dit REIN Café.

REIN Café, lerend netwerk
REIN organiseert een aantal keer per jaar het REIN Café, dit zijn (online) ontmoetingen voor zorgprofessionals om met en van elkaar te leren. Wil jij het volgende REIN Café niet missen, meld je dan aan voor de komende editie op 3 oktober van 10.00-12.00 uur. We hebben het dan over Palliatieve Zorg.
Aanmelden kan via: Inschrijven REIN Café

Meer informatie:

Als vrijwilliger of mantelzorger behoefte aan kennis en vaardigheden? Neem dan een kijkje op www.reinhelpt.nl

Heb je vragen of wil je meer informatie? Neem dan contact met ons op via info@ikbenrein.nl